For an Afrikaans version of this page click
HERE
For an English version of this page click
HERE
VANA LA VA TSONIWEKE VA LAVA RIRHANDZU- TRANSLATED BY VONGANI FUNGENE
Tshepo Dube, xichudeni xa makume- ntlhanu wa malembe hi vukhale, xa le
xikolweni xa majarimani e Johannesburg xi tshame mavhiki mambirhi e ntirheni wa
Children of Fire. Tshepo u navela ku va mumpfapfarhuti wa miako siku rinwani.
Leswi hi leswi a swi tsaleke.
KU MPFAPFARHUTIWA KA YINDLU YA VATSONIWA
Loko Bronwen Jones a ri karhi
a fambisa ntirho wa vanhu lava va tshweke u pfumerile ku ndzi nyika nkarhi wo
dyonda ku mpfapfarhuta. Dyondzo leyi yi endlile leswaku ndzi languta vutomi hi
ndlela yinwana. E ka mavhiki mambirhi lawa a ndzi ri e ku mpfapfarhuteni yindlu
ya Dorah, nwana loyi a nga tsoniwa a ndzi fanele ndzi tlhela ndzi tshama na
yena leswaku ndzi ta dyondza leswi a kotaka ku swi endla na leswi a tsandzekaka
ku swi endla. Hi wavumune wa ti 25 ta Mudyaxihi ndzi pfukile na mpundzu swinene
ndzi tsakele ku ya e ntirhweni. Loko ndzi fika a ndzi fanele ndzi pima yindlu
ya Bronwen. Wolowo I ntirho wo tala wo wu endla hi nhungu wa tiawara. Masiku
mambirhi lawa ya nga landzela a ya ri na ntirho wo tala ku fana na siku ro
sungula. A ndzi fanele ndzi kuma nhlayo ya switina leswi swi nga akaku yindlu.
Ndzi kume leswaku yindlu ya tikamara tinharhu yi nga akiwa hi 18,000 wa
switina. Andzi fanele ndzi famba famba e xidorobanini ndzi languta mafasitere
yo hambana-hambana ndzi tlhela ndzi mpfapfarhuta ya mina. Siku ra Vumune a ri
hambanile na lawa ya nwanyani hikuva a ndzi fanele ndzi vona no dyondza leswi
Dorah a kotaka ku swi endla na leswi a tsandzekaka ku swi endla. Leswi ndzi
endleke na yena swi katsa ku nwu pfuna ku dya no famba na yena e posweni hi
milenge. Siku lero rivile rinwana ra masiku yo tsakisa hikuva a ndzi endlile
swilo swa kahle, kungari Dorah ntsena kambe na le ka mina nwinyi. Ku nwu yisa
xiyindlwanini a swo lava ku nwu komba ndlela no vona leswaku u endla swinwana.
Dorah u tshwe hi ndzilo e dlhadleni. U sale a nga ri na mavoko a tlhela a tshwa
matihlo, nhompfu na milomo. U na tsevu wa malembe a ri ku hanyeni na swivati na
xikandza xo tshwa. U tshama na Bronwen. U endliwile makume-mbirhi mune(24) wa
vuhandzuri lebyi a byi vava no durha e Britain na kona byi hakeleriwile hi
vanhu va kona. Milomo ya Dorah leyi yinwu pfumelelaka ku dya swakudya swo
tsakama yi endliwile hi nyama ya yena ya le nhlaneni. Dorah swa nwu tikela ku
vumba marito. Matihlo ya yena ya pfariwile hi nyama ya le nkolweni. Dorah u na
tinhompfu timbirhi to hambana leti a ti ambalaka mpundzu wunwana ni wunwana a
nga siya e xikolweni xa vana lava nga tsoniwa eHillbrow. Dorah u ambala xihuku
xo tshwuka masiku hinkwawo loko a ya e xikolweni hikuva xipalapala xa yena xi
n'wokisiwe hi ndzilo. Nghozi leyi yi endlile leswaku Dorah anga koti ku endla
swilo swo tala leswi endliwaka hi vana vo ringana na yena.
Hi mavhiki mambirhi ndzi dyondze leswaku munhu wunwana ni wunwana u lava
rirhandziwa ngopfu-ngopfu vana lava tsoniweke. Loko ho va komba rirhandzu hi
tlhela hi va pfuna Afrika Dzonga a yinga ta va na vana vo tala lava va
chukumetiweke.
A ndzi fanele ndzi mpfapfarhuta yindlu leyi a yi tava ndhawu ya ntsako
ya Dorah i.e leyi yinga ta va na swilo leswi a kotaka ku swi tirhisa tani hi
nwana na leswi a nga swi tirhisaka loko a kurile. A ndzi ehleketa na leswaku
Dorah u ta tshama eka yindlu leyi tani hi nwana ku fikela loko a titshemba
leswaku a nga tshama kunwana.
NOMBORO YA TIKAMARA
Loko ndzi ri karhi ndzi mpfapfarhuta yindlu leyi a ndzi ehleketa leswaku
Dorah a nga faneriwa hi tikamara tingani kuva a kota ku tolovela ndhawu
leyintshwa. Yindlu leyi a yi fanele yi kota ku amukela vanhu vo hundza unwe.
Endzhaku ko languta swilo leswi hinkwaswo ndzi ehlekete ku mpfapfarhuta yindlu
ya tikamara timbirhi to etlela eka tona, xitanga, ndhawu yo hlambela eka yona
na yo dyela eka yona. Tikamara leti timbirhi ti ta va na mafasitere ya Bay ti
tlhela ti va na nyangwa lowu wu kongomaka e ntangeni. Kamara leyi yi ta va yona
yo tsakisa hikuva yi ta va na mihlovo-hlovo yo saseka ku pfuna Dorah ku kota ku
vona swilo leswi swinga eka yona ku katsa na kamara hi yoxe.
E hansi ku ta endliwa hi timhandzi/ mapulanga leswaku Dorah a kota ku
twa swigingi swa yena loko a famba. Kamara ya Dorah yi ta va na mete lowu wunga
ta endla mimpfumawulo yo hambana hambana loko Dorah a kandziya ehansi.
Xitanga xi ta va na mihlovo-hlovo yo tala na makhumbi yo tala.
MINYANGWA
Leswi swi fanelaka ku tekeriwa e nhlokweni hi leswaku ndzilo wunga
sungula nkarhi wunwana ni wunwana. Hikokwalaho ka sweswo ku ta nghenisiwa
mavanti lawa yanga endla leswaku munhu a kota ku hatlisa a baleka ndzilo.
MANGHENELO
Yindlu leyi yina minyangwa leyikulu leyi pfumelelaka swilo swo fana na
swigolonyana ku nghena endlwini yi tlhela yi va na switepisi leswi yaka eka
mavanti mambirhi ya le handle. Tikamara leti timbirhi ti ta endliwa hi mihlovo
yo koka mahlo.
XIRHAPA
Ku ta va na xirhapa e handle na le ndzeni ka yindlu leswaku Dorah a ta
kota ku xi tirhisa a tlhela a va a hlayisekile. Xirhapa xa le ndzeni xi ta
rhendzeriwa hi mavanti yo pfulekela e matlhelo lawa ya kongomaka e tikamareni
timbirhi.
LWANGU
Xirhapa xa la ndlwini xi ta va na lwangu ro pfumelela dyambu na mpfula
ku nghena. E makumu ka lwangu ku ta va na swicheleti swimbirhi.Mati ya mpfula
ya ta tirhisiwa ku cheleta, ku hlantswa no n'wa.
XITANGA
Kutava na mihlovo hlovo leswaku nwana wo fana na Dorah a kota ku vona
swilo. Switirhisi swa le xitangeni swi ta va na swikhomo leswikulu swa
xirhendzevutana leswi Dorah a nga swi tirhisaka.
GHEZI
Yindlu leyi yi ta va na Photovoltaic solar ponels e lwangwini. Timboni
ta le henhla ti nga lumekiwa hi le hansi. Timboni leti ti ta durha swinene
kambe ti hlwela ku onheka.
TIKAMARA TO ETLELA KA TONA
Yindlu leyi yi ta va na tikamara timbirhi. Yinwe ya tona yi ta va ya
Dorah. Nyangwa wa yona wu ta kongoma e xiyindlwanini leswaku Dorah a ta kota ku
hatlisa a fika. Yi ta va na rivanti leri ri nga ta kongoma e xirhapeni. Kamara
leyinwana yi ta va yikulu eka ya Dorah.
Ku ta va na mathini ya ntlhanu yo chela thyaka. Rinwana ni rinwana ri na
ntirho wa rona.Swikombiso:rochela ti plastic, maphepha, swilo swo fayeka na
swilo leswi swinga kotiku ku tlhela swi tirhisiwa.
MALI (MUDYAXIHI 2000)
Ndhawu yo akela yindlu e ka yona i25 square metres. Ku aka yindlu e ka
ndhawu yo ringana na leyi swinga teka 25000 wa switina leswi swinga ringanaka
R25000. -Minyangwa ya le handle-R500.00 ku fikela eka R900.00 kumbe ku tlurisa.
-Minyangwa ya le ndzeni- R168.00 -Semende- R20.00 xikatsa xinwe. -Misava yo aka
hi yona hi cubic metre- R75.00.
Switele leswi ndzi nga swi siya hiku pfumala nkarhi. Loko u lava ku tiva
leswaku yindlu yinga akiwa hi mali muni u nga ti hlanganisela hi wexe.
A ndzi fanele ndzi bela vaxavisi va swilo swo aka hi swona ku kuma
leswaku yindlu yinga akiwa hi mali muni na kona hi yini.
BIBLIOGRAPHY
TITLE: Designing for the Disabled
AUTHOR: Selwyn Goldsmith
PUBLISHED BY: RIBA Publications Limited in the UK.
FULLY REVISED THIRD
EDITION PUBLISHED IN 1976
Magazines and brochures about the building industry and the UK's Royal
National Institute for the Blind Certificate in Multiple Disability course unit
4 "The environment and multiply disabled people".